De afgelopen jaren reisde Hoda Taheri (Teheran, 1992) langs menig filmfestival met haar kortfilms Mother Prays All Day Long (2022), As if Mother Cried That Night (2023) en Mother is a Natural Sinner (2024), waarvan je de eerste kan kijken via de video-on-demand catalogus van Kortfilm.be. In deze ‘moeder trilogie’ zoomt Taheri in op nog steeds actuele thema’s als het recht op abortus en de behandeling van vluchtelingen in Europa. Ze vertolkt hierbij zelf de hoofdrol, en speelt geraffineerd en vol humor met haar eigen autobiografie. 

De invloed van staatsburgerschap op liefdesrelaties loopt als een rode draad door je werk. In As if Mother Cried That Night zien we bijvoorbeeld de worsteling van een Iraans koppel dat asiel probeert te krijgen door zwanger te worden van een Duitse man. Wat bracht je tot dat onderwerp?

Rond mijn achttiende vertrok ik uit Iran om via Maleisië uiteindelijk in Berlijn terecht te komen. De bureaucratie in Duitsland verbaasde me aanvankelijk op een positieve manier. In Iran is corruptie wijdverspreid: als je niet de juiste mensen kent of omkoopt, dan krijg je niet veel gedaan. Door de complexe procedures en al het papierwerk in Duitsland is de rechtsstaat ogenschijnlijk sterker. Maar  langzamerhand brokkelde mijn bewondering af. Ik begon te zien hoe de overheid verregaand doordringt in het privéleven van individuen — specifiek van mensen zonder Duits paspoort. Met wie je naar bed gaat kan het verschil maken of je in Duitsland mag blijven of niet.

De overheid heeft bijvoorbeeld de regel dat wanneer je wil trouwen om staatsburgerschap te krijgen, je minimaal vijf nachten per week onder hetzelfde dak moet slapen. Tijdens interviews met het Bundesamt für Migration und Flüchtlinge worden de meeste intieme vragen gesteld, zoals: “Wanneer heeft je vriendin voor het laatst gemenstrueerd?” De regels weerspiegelen een heteronormatief kader, waarin niet-traditionele relaties vaak worden genegeerd of bemoeilijkt. Het gaat altijd om twee mensen, en wanneer twee vrouwen een kind krijgen, is de niet-biologische moeder niet automatisch ook de moeder maar moet zij een adoptieprocedure starten. Dit terwijl wanneer een man en een vrouw getrouwd zijn, ieder kind dat de vrouw krijgt — zelfs wanneer dit verwekt is door een andere man — automatisch een kind van haar echtgenoot is. Bovendien wordt de niet-Europese partner afhankelijk gemaakt van de Europese partner. Dat leidt tot situaties waarin een Europese partner een niet-Europese partner misbruikt door te dreigen de weg naar staatsburgerschap te blokkeren. 

Hoe kijk je aan tegen het veranderende klimaat rondom migratie in Europa?

In veel delen van Europa is er een stijgende trend van rechtse, anti-immigratie opvattingen, waarbij mensen oproepen tot een strenger beleid. Deze ideeën gaan voorbij aan het feit dat veel landen een vergrijzende bevolking hebben en dat immigranten een belangrijke rol spelen in hun economie. Tegelijk probeer ik in mijn werk niet te polariseren. Ik morrel vooral aan het clichébeeld dat in de Europese verbeelding bestaat over de migran, zoals de onjuiste opvatting dat progressieve waarden eigendom van Europa zouden zijn.

In Mother is a Natural Sinner heeft het Iraanse koppel het over kwesties als gender en seksualiteit op een manier die progressief aanvoelt, zelfs volgens Europese maatstaven. Het vrouwelijke personage daagt traditionele opvattingen uit en dringt aan op een meer open, inclusief perspectief op deze onderwerpen. Haar standpunten zijn gedurfd en confronterend, ze stelt maatschappelijke normen ter discussie op een zowel radicale als noodzakelijke manier, niet alleen binnen de context van de Iraanse cultuur maar ook veel breder dan dat. 

Mother Prays All Day Long eindigt met een zeer intiem beeld van waaruit Mother is a Natural Sinner weer vertrekt. Waarom?

Ik wil vrouwelijke lichamen graag met respect en eerlijkheid verkennen op manieren die loskomen van patriarchale ideeën en de gebruikelijke vormen van censuur die hen vaak worden opgelegd. Deze scènes zijn een poging om vrouwelijkheid vanuit een nieuw perspectief te bekijken en de unieke mogelijkheden ervan te benadrukken. Ik geloof dat het moederschap daar deel van is en dat heeft me altijd diep gefascineerd. Door middel van deze beelden hoop ik ook de aandacht te vestigen op de potentiële volgende generatie en de omstandigheden waarin we ervoor kiezen om hen op deze wereld te zetten. 

Ook zwangerschap speelt een belangrijke rol in de trilogie.

Een kind krijgen binnen een heteroseksuele relatie heeft me nooit aangetrokken. Terwijl het proces op zich heel mooi kan zijn, voelt het binnen onze patriarchale wereld al snel alsof je een soort voortplantingsmachine bent. Dit kan vrouwen mondiger of kwetsbaarder maken, en ik denk dat dat een van de vragen is die in As If Mother Cried That Night wordt gesteld. In Mother Prays All Day Long wordt zwangerschap meer gezien als een kwestie waar de hoofdpersoon mee om moet gaan, terwijl in Mother is a Natural Sinner het een keerpunt wordt waardoor de protagonist haar relatie in twijfel trekt.

Zwangerschap komt ook altijd met de andere kant van de medaille, namelijk abortus. Daar heb ik mijn eigen ervaringen mee die ook als inspiratie dienen voor mijn werk. Mijn persoonlijke verhalen komen echter niet helemaal overeen met wat ik op het scherm laat zien. In plaats daarvan meng ik delen van mijn autobiografie met fictieve elementen om situaties te verkennen waarvan ik vind dat ze belangrijk zijn om te begrijpen en te delen.

In Mother Prays All Day Long videobel je regelmatig met je moeder. Die gesprekken lijken bij te dragen aan het documentairegehalte van je films. Hoe verhoudt je moeder zich tot jouw werk?

De moeder is het eerste wezen waarmee we als kind in contact komen. Dat heeft me altijd gefascineerd. Mijn moeder en ik hebben lang een moeilijke relatie gehad, want bij de minste kritiek begint ze te huilen. Ik wilde haar niet meer onder druk zetten, laat staan breken, maar tegelijk ook mijn eigen verlangen ruimte geven om rechtstreeks met haar te kunnen communiceren over hoe ik me voel. In plaats van haar dingen direct te vertellen, verwerk ik ze daarom in de dialogen voor de films. 

Ze gelooft bijvoorbeeld dat abortus een zonde is. Op een speelse en zachte manier laat ik haar in mijn films weten dat ik daar anders over denk. Na zo’n dialoogscène voelt ze aan dat die ook een beetje over ons gaat. 

Probeer je je moeder op een specifieke manier te portretteren? 

In het verleden portretteerde ik haar op een manier die meer overeenkomt met het clichébeeld van de Iraanse moeder, en het Europese publiek heeft de neiging om dat gemakkelijk te accepteren. In het echte Iran is de positie van de vrouw complexer dan door de media wordt voorgesteld. Met die verwachtingen speel ik soms, met behulp van mijn moeder. Dan doet ze bijvoorbeeld ineens thuis een hijab aan voor de camera — wat ze normaal nooit zou doen — en zegt: “Dit is wat die Europeanen van me verwachten, toch?” 

Ze vergeet soms haar tekst, maar in het algemeen draagt ze graag bij aan mijn films. We hebben elkaar al een lange tijd niet gezien en missen elkaar sterk, het filmmaken is een van de dingen die we op afstand toch samen kunnen doen. Daarbij heb ik geluk dat ze ook een goed filmpersonage is; ze is een vat vol progressieve en conservatieve tegenstrijdigheden. 

Kan je iets vertellen over de overgang van een kortfilm naar een langspeelfilm?

In een kortfilm is er veel meer vrijheid want er staat meestal minder op het spel en door de kortere productietijd kan je makkelijker aandacht besteden aan dringende onderwerpen. Doordat je vaak niet de goedkeuring van meerdere geldschieters nodig hebt, hoef je minder aan een beoogd publiek te denken en kan je je focussen op wat je artistiek gezien daadwerkelijk wil uitdrukken. Ik vind het jammer dat er maar weinig mensen naar korte films gaan kijken, en dat ik alleen met een langspeelfilm een bioscooprelease kan krijgen. Ik ben erg tegen die hiërarchie en ik denk dat de toekomst aan de kortfilms is, vooral omdat onze concentratieboog steeds korter wordt. 

Qua overgang van kortfilm naar langspeelfilm merk ik persoonlijk vooral dat ik nu meer aandacht kan geven aan de nevenpersonages. In mijn kortfilms hadden die nog relatief weinig te zeggen. Mijn moeder heeft in mijn eerste langspeelfilm bijvoorbeeld een veel gelaagdere rol. Ze krijgt nu eindelijk de ruimte om mij echt weerwoord te geven!