Met de essayistische kortfilms Atopia en Pirate Boys werpen Olivier De Vos en Pol Merchan een licht op queer thema’s. Hoe belangrijk is die representatie? De filmmakers delen hun bedenkingen over de verhouding tussen het medium film en de industrie daarrond.

Jullie films bewerken en verwijzen naar reeds bestaand werk. Waar in het maakproces is die intertekstualiteit tot stand gekomen?

Pol: Het idee van Pirate Boys is ontstaan vanuit Del LaGrace Volcanos werk, specifiek dan de foto van Kathy Acker waarmee de film opent. Toen ik dat beeld voor het eerst tegenkwam, wist ik weinig over Acker. Die foto was de aanleiding om mij volledig onder te dompelen in de wereld van zowel Acker als Del LaGrace Volcano. Gelijktijdig aan dit onderzoek zat ik met het verlangen om een beeldtaal te vinden voor mijn leven en omgeving in Berlijn. Uit die beide sporen is het idee ontstaan om een soort van adaptatie te maken van Pussy King Of The Pirates, Ackers boek waarvan secties in Pirate Boys worden voorgedragen.

Olivier: Het schrijfproces voor Atopia begon in de pandemie. Ik las toen veel filosofische teksten. Om voor mezelf een overzicht te bewaren, hield ik een soort dagboek bij. Daarna was het een oefening om die informatie om te zetten naar mijn werk als queer kunstenaar. Found footage, waaruit Atopia voor een groot deel is opgebouwd, voelt voor mij als een evidente queer manier van werken. Ik ga automatisch op zoek naar werk van andere queer makers. Om vervolgens te onderzoeken hoe zij omgaan met hun omgeving, met dingen die al bestaan. Zo heb ik me de laatste tijd meer verdiept in het werk van Derek Jarman, maar ook Acker. Ik vind veel van Atopia in hun werk terug.

De beeldtaal in zowel Pirate Boys als Atopia getuigt van een bepaalde gelaagdheid en textuur. Hoe benaderen jullie het beeldende aspect? 

Olivier: De meeste scènes in Atopia zijn gefilmd met een kleine handycam, omdat ik zo heel direct kon werken. Zonder al te veel plannen kon ik intuïtief filmen, met vagere, meer korrelige beelden als resultaat. Ik blijf wel zoekende en wil zeker ook nog experimenteren met een meer “traditionele” aanpak. Toch is er iets aan de DIY ingesteldheid dat voor mij inherent queer aanvoelt.

Ik verdiep me de laatste tijd vaak in de haptics van film: het fysieke aspect van het medium, dat deel wordt van de kijkervaring. Ik denk dat dit in Atopia onbewust aanwezig was. En je voelt dat in veel queer films, een bepaalde textuur van het beeld. Een verlangen om iets uit te drukken wat moeilijk uit te drukken valt. Een unheimlich gevoel.

Pol: Pirate Boys is gefilmd op Super 8. De camera voelt minder aanwezig. Het is klein en compact en wordt bijna een verlenging van het eigen lichaam. Ik kon dichtbij mensen komen, zonder dat het intimiderend aanvoelde. Super 8 was oorspronkelijk bedoeld voor gebruik binnen gezinnen. Dit idee vond ik heel mooi omdat ik ook een familie in beeld breng: mijn gekozen familie in Berlijn en het leven dat we daar hadden.

De film praat ook veel over queer lichamen en littekens. Ik vond het in dat opzicht ook heel fijn dat je met analoge film ook echt het “lichamelijke” van de pellicule in het werk voelt. Het medium en de inhoud dragen hetzelfde idee uit.  

Het lichaam krijgt in jullie werk bijzondere aandacht. Hoe kijken jullie als kunstenaars naar een queer lichaam? 

Pol: Mijn houding daartegenover is de laatste jaren veranderd. Ik weet eigenlijk niet helemaal waar ik nu sta. Met Pirate Boys was het voor mij erg belangrijk om trans masc lichamen in beeld te brengen. Ik ben in Catalonië opgegroeid, zonder internet. Er was voor mij toen op geen enkele manier queer representatie in die tijd. Als jonge maker reageerde ik daarop. Ik wou beelden maken voor mezelf en voor de mensen rondom mij. Ook de manier waarop was belangrijk: een compactere camera en een kleinere crew. Ik wou het idee van een external gaze koste wat het kost vermijden. Nu is het idee van representatie minder vanzelfsprekend voor mij. Ik vraag mij af of en op welke manier we het nog nodig hebben. Beschermen we ons niet beter tegen de blik van buitenaf?

Olivier: Ik zit met gelijkaardige vragen. Atopia kreeg veel positieve feedback, ook van mensen buiten de queer community. Ze vertelden mij dan hoe fijn het was dat er geen letterlijke verwijzingen naar queerness in de film zitten; een film zonder schreeuwende, activistische houding. Dat vond ik complexe feedback. Natuurlijk is het fijn om te horen dat mensen je werk appreciëren, maar ik stelde mezelf wel de vraag of ik niet te braaf was geweest.

Pol: Ik ben steeds meer geïnteresseerd in werk waarvan ik voel dat het van binnenuit komt. Ik zie het meteen als er een externe blik aanwezig is. Voor wie maken we het werk en hoe doen we dat?

Olivier: Ik ben in mijn werk ook veel bezig met het idee van uitlokken. Veel mensen lijken te denken dat queerness deel is geworden van het status quo. Maar dat is niet zo. Ik wil dus dat mijn films niet enkel als “mooi” worden ontvangen door wie niet onder de queer noemer valt. Ik wil kijkers meer provoceren.

Hoe staan jullie tegenover termen zoals ‘queer cinema’ en de plaats die het krijgt binnen het film- en kunstlandschap?

Olivier: Dat blijft ingewikkeld. De erkenning is fijn, maar dat vakje brengt ook dreiging met zich mee. Queer cinema wordt nogal vrijelijk gebruikt als term, waardoor het idee wellicht vervaagt. Het blijft voor mij moeilijk om te omlijnen wat het dan wel of niet inhoudt. Ik hecht daarbij alleszins veel waarde aan het maakproces zelf, want de huidige filmindustrie blijft voor veel mensen ontoegankelijk. Dat achter de schermen in vraag stellen voelt voor mij misschien meer queer aan dan een film met queer personages.

Pol: Ja, zo’n termen zijn vervaagd. Festivals implementeren wel eens categorieën zoals ‘queer’, maar dan voelt het vaak alsof ze je film op geen andere manier weten te labelen. Maar er is meer dan het verhaal van de film. Wat met abstracte animaties bijvoorbeeld, die niet perse iets concreets queer verbeelden maar wel op een queer manier tot stand zijn gekomen? Het blijft ingewikkeld om zo’n term concreet te omlijnen.