Mijn allermooiste prentenboek
Ligt helemaal uit elkaar
En ik kan hem niet meer plakken.
Nou dan neem je toch de schaar?
(De schaar?)
Je knipt er de mooie plaatjes uit
En die plak je op een stuk karton
Dan heb je een zelfgemaakt schilderij
Wist je dat dat echt kon?
(uit “Maak er wat van!” – Bert & Ernie)

“Terwijl de camera loopt, kan je dan ook een foto maken?”, vraagt de vrouw. Ze kijkt in de lens en zo ook recht naar haar partner. Ze zitten aan tafel in de woonkamer en banen zich een weg door de instructies van hun nieuwe handycam. De kroost slaapt en er heerst een zeldzame rust. Terwijl ze sigaretten opsteken, daalt de vermoeidheid neer. Hij antwoordt: “Nee, dat kan ik me niet voorstellen, want met dezelfde knop zet ik hem of op ‘camera’ of op ‘foto’.” De vrouw houdt vol: “Kan je even proberen…?” In een beeldenstroom waar men onmogelijk helemaal vat op kan krijgen en waarvan de flarden afbladderen in de loop der tijd, verlangt de moeder naar een illusie van stilstand, van beheersbaarheid. Zo’n twee decennia later ervaart haar dochter, filmmaker Marthe Peters, een tegenovergesteld verlangen: de vastgelopen herinnering terug in beweging brengen. Om die zo te beheersen en los te laten.

Kaalkapje, een autobiografische documentaire gefilmd à quatre mains, door Peters en haar vader, start daar waar de meeste films over kanker nooit komen. “Ik kon mijn verhaal nergens vinden,” betreurt de filmmaker die op jonge leeftijd kanker kreeg, genas, en tot op heden door dokters als medisch mirakel wordt ontvangen. De periode waarin ze ziek was, herinnert ze zich niet: “Het feit dat ik kanker had gehad was wel altijd aanwezig. Ik moest nog steeds naar het ziekenhuis en we hadden het er wel over. Het maakte me als kind speciaal.”

In navolging van het gedachtegoed van Susan Sontag schuwt Peters radicaal elke vorm van simplificerende beeldspraak. Er is geen “oorlog” die moet worden “uitgevochten”, met al dan niet een “overwinning”, en de hieruit voortvloeiende “winnaars” en “verliezers”. In haar film vertrekt Peters, die ondertussen jarenlang kankervrij is, vanuit het waas dat in het heden overblijft na de behandelingen. Dat waas omhult littekens en letsels, door de fysieke en emotionele tol die de nasleep nog steeds eist, maar ook schuldgevoelens over een sigarettenverslaving.

Om grip te krijgen op het verleden, of op z’n minst een vorm van contact, beroepen we ons het vaakst op woorden en foto’s. Het zijn ankers die we uitgooien in een grillige zee, die  afhankelijk van tijdstip en omstandigheden anders landen. Peters ging urenlang in gesprek met haar ouders, die haar chronologisch door de behandelingen begeleidden en haar ook inzicht boden in hoe die tijd voor hen als gezin was geweest. Naast woorden en foto’s, bleken er ook maar liefst tien uur videoopnames te zijn, gemaakt door haar papa die zijn dochter op die manier “toch een beetje onsterfelijk” wou maken, zoals hij aan een verpleegkundige vertelt.

Voor de aanvang van Kaalkapje was een film maken over die tijd ondenkbaar: “Initieel was ik er erg onzeker over, want ik had de ziekte nog niet volledig verwerkt. Maar op dat moment in mijn leven begon ik ook in therapie meer te praten over de impact die de ziekte had gehad.” Peters werkt erg associatief wat haar vaak, tot eigen frustratie, te veel vertrekpunten oplevert. “Zo wou ik het zowel over depressie als over vaginisme hebben. Door het naar één onderwerp terug te brengen, kwam ik erachter dat die aandoeningen heel erg aan elkaar en aan mijn verleden met kanker verbonden zijn.” Tegelijkertijd voelde ze aan dat de pijn, angsten en paradoxale verlangens die ze nu ervaart, niet allemaal te herleiden zijn tot haar verleden met kanker en de nasleep ervan, want: “Ik ben ook gewoon 24, en een dochter van een emotionele vader.” 

De beweeglijke nabijheid voelen van wie ze ooit was in de videos van haar vader, zorgde ervoor dat ook andere herinneringen terugkwamen: “Dat was erg bijzonder. Het bleek het goeie moment om die beelden te zien en ermee aan de slag te gaan.” Maar de confrontatie met dat bijdehand meisje met neussonde dat op een driewieler door de gangen van het ziekenhuis fietst, bevestigt ook een afstand: “Het voelt heel erg alsof dat een ander kind is.” Het montageproces van Kaalkapje zorgde niet voor het dichten van die kloof, maar “dat andere mensen ons als dezelfde persoon zien en over dat kindje spreken alsof ik het ben, dat heeft haar wel dichter bij mij gebracht.”

Het verweven van de archiefbeelden met nieuwe opnames zorgde ook voor een inkorting van die afstand. Kaalkapje komt voort uit visueel gedreven anekdotes die Peters in een narratief spint. “Al heb ik de archiefbeelden dusdoende gemanipuleerd,” preciseert de filmmaker. Net zoals haar vader destijds, en ook zo in haar vorige films, maakt Peters de nieuwe beelden met handycams, omdat die aanvoelen als het natuurlijke verlengde van haar arm. In het heden zien we zien Peters — vertolkt door Idania Spruyt, net zoals in Kaalkapje’s voorganger Warme Obsessie (2023) — nooit volledig in beeld. Een mozaïek van extreme close-ups ontsluit het personage: wanneer even vreemde als vertrouwde handen haar masseren, ze haar vingers over een dorre schors vleit, of ze voorzichtig gehard kaarsvet van haar vingertoppen pelt. Peters nodigt ons als toeschouwers uit om die fragmenten tot één totaalbeeld te rijmen (steeds één van de vele mogelijke) maar ook die onontkoombare onvolledigheid te omarmen.

Peters’ films vertrekken vanuit het feministische gedachtegoed dat het persoonlijke en, nog een stap verder, het intieme, politiek is. Het intieme wordt aangedreven door een scherpe focus op lichamelijkheid, zonder dat dit synoniem hoeft te staan voor seksualiteitsbeleving waar het al te vaak tot gereduceerd wordt. Intimiteit krijgt bij Peters een radicaal karakter, zoals Sophie K. Rosa het in haar Radical Intimacy (2023) beschrijft, waarbij de verbinding met en zorg voor zichzelf, de ander en de gemeenschap als sites of struggle worden gezien om de wereld te hervormen — aspecten die trouwens ook terug te vinden zijn in Peters’ Meisjeskunst (2019), waarin de filmmaker binnen haar dichte vriendenkring de maatschappelijke druk en angsten onderzoekt die voortkomen uit de gebrekkige representatie van vrouwen in de media.

Ondanks, of misschien net dankzij, het intieme karakter van Peters’ werk is de ander nooit veraf. In Meisjeskunst zijn er haar vriendinnen, in Kaalkapje haar lief en ouders. Over die laatste ontdekte Peters in de familievideo’s niets nieuws, al was ze wel verrast door het sterke stilistische oog waarmee haar vader haar kindertijd vastlegde. “Uiteindelijk waren ze ook maar aan het doen wat ze deden,” besluit Peters. Al weet ze dat de manier waarop haar ouders de fragiele situatie aanpakten, de toeschouwer zal bijblijven. Hun ingesteldheid is er een gestut op tederheid en positiviteit, die soms ook plaats moet ruimen voor volslagen vermoeidheid, maar dan terug kan veren dankzij humor: “Mijn ouders hebben allebei de insteek: we maken er het beste van. Dat Bert & Ernie-lied, “Maak er wat van!”, dat was ook echt ons nummer toen.”

Er wat van maken, zelfs wanneer je moet wachten op een wonder, kan enkel voortvloeien uit liefde. Die liefde beantwoordt de filmmaker door er op haar beurt “iets van te maken”, zoals ze het al van jongs af meekreeg. Of: Kaalkapje als liefdesbrief aan haar ouders.