Nog tot 30 juni is in argos, het Brusselse centrum voor audiovisuele kunst, een videotentoonstelling van Herman Asselberghs te zien. In Time Wasted focust de Belgische filmmaker en kunstdocent op de plaatsen die hij het best kent: de filmzaal en het klaslokaal. De laatste jaren werkte Asselberghs aan een doctoraat. In argos toont de kunstenaar drie audiovisuele werken en een tekstuele toevoeging die geboren zijn uit dit onderzoek, in samenwerking met studenten.

Al meer dan 25 jaar geeft Asselberghs les aan LUCA School of Arts. Twee van de drie films spelen zich dan ook af op de campus Sint-Lukas. De eerste bestaat uit twee schermen waarop portretten van studenten worden getoond. Times 2 luidt de titel, refererend aan het effect dat plaatsvindt wanneer het portret vanuit twee verschillende camerahoeken tegelijk wordt geprojecteerd. Het beeld wordt door haar verdubbeling geëxpliciteerd als enscenering. De studenten zijn druk in de weer, maar waarmee wordt buiten beeld gehouden. Een klankband die ons kan helpen interpreteren wordt eveneens achtergehouden. Het is dan ook niet al te belangrijk wat zij precies uitvoeren. Wat er wel toe doet is de intensiteit van hun aandacht. Als toeschouwers observeren we hun toegewijde gezichten. Er ontstaat zo een relatie tussen de oplettendheid op het scherm en die bij de kijkers.

Dat idee wordt verder geëxpliciteerd in het werk dat tegenover Times 2 geplaatst is. Een film die enkel bestaat uit tekst op een kleurrijke achtergrond. Reading Time daagt de lezer/kijker niet enkel op intellectueel maar ook fysiologisch niveau uit. De ogen kunnen niet comfortabel scherpstellen op de tekst. Het lezen is dus een constante oefening in concentratie. Daarnaast wijzen zinnen zoals “Retenir l’attention means to attract attention” en “Turning you into a viewer” de kijker op het eigen toeschouwerschap. Wanneer de letters en de achtergrond starten te flitsen sleuren ze de belangstelling van de hele ruimte naar zich toe, soms zelfs ten koste van de andere films. Asselberghs toont zich academisch, maar ook speels. En hij omarmt met plezier de complexe verhoudingen tussen publiek en film in een tijdperk van verdeelde aandacht en ontelbare afleidingen.

Het laatste audiovisuele werk, Leçon d’objet (Object Lessons) is de meest “klassieke” van de drie. Een essay-film die wordt bekeken vanop een tribune. Daar brengt Asselberghs zijn publiek samen. Deze zitgelegenheid doet denken aan zowel het klaslokaal als de filmzaal. Het simuleert als het ware de ervaring van samenzitten om een belevenis te delen, die deze twee plaatsen typeert. “Film is that which brings together,” valt te lezen in Reading Time.

De campus waarop Asselberghs lesgeeft speelt in deze film opnieuw een hoofdrol, net als  de geportretteerde studenten. De film reflecteert luidop over wat het betekent om hen op deze manier te filmen. De school wordt onderworpen aan een gelijkaardige, observerende blik. Door de ogen van een studente vraagt de film zich af wat er te zien valt in de gangen en klaslokalen en wat er te leren valt over het instituut door naar haar architectuur te kijken. Is  er nog een verschil tussen een doorsnee kantoorgebouw en de betonnen nieuwbouw van de school? De docent/filmmaker verwijst vaak naar zijn geloof dat een opleiding enkele jaren van “verloren tijd” moet zijn. Niet in de zin van tijdverspilling maar wel tijd die van de student zelf is. Toegewijd aan het leren van iets nieuws zonder daar noodzakelijk iets aan vast te moeten knopen. Maar in de grijze schoollokalen die lijken op vergaderzalen en door de groeiende sociaal-economische druk wordt die verloren tijd steeds moeilijker te vrijwaren.

De hele tentoonstelling vraagt de toeschouwer om diens eigen ervaring en positie in vraag te stellen. In Leçon d’objet voegt de kunstenaar daar ook zelfreflectie aan toe. De titel refereert aan objectlessen, een manier van lesgeven waarbij de eigenschappen van een object worden bestudeerd. Asselberghs richt zijn focus op de Blackmagic 4K waarmee hij Times 2 en Leçon d’objet filmde. Hij verlegt zo de aandacht van de geportretteerde studenten naar het filmproces zelf. Door de kenmerken van de camera bloot te leggen onderzoekt hij de materiële en socio-politieke implicaties van zijn filmproces. Dat diezelfde Blackmagic ook de meest gebruikte camera is voor afstudeerfilms, brengt hem dan weer terug bij zijn studenten. “Made to be obsolete,” zo wordt het toestel omschreven. Dat voegt een dimensie toe aan de gelaagde vraag die een onderstroom van Asselberghs werk lijkt te zijn: is er nog iets veilig van de vermarkting van kunst(onderwijs)?

Wie de kunstenaar ooit als docent had (daar hoort ook de auteur van dit artikel toe) weet dat de werken bij argos nauwgezet aansluiten op zijn praktijk als lesgever. Asselberghs houdt ervan om gelaagde thema’s voor te leggen zonder kant-en-klare oplossingen aan te bieden. Dit leidt vaak tot lange gesprekken waaruit meer vragen dan antwoorden voortvloeien. Het klaslokaal wordt een plek van cocreatie. Veel lessen bestaan uit een projectie met een daaropvolgende discussie. Samen nadenken met de studenten wordt verkozen boven kennisoverdracht. En meningsverschillen worden niet genegeerd maar net geëxploreerd. Frictie en ongemak zijn zo niet uit zijn praktijk weg te denken. 

Dat tijd tegenwoordig een kostbaar goed is weten we allemaal. Toch nodigt Time Wasted uit om tijd vrij te maken, om die vervolgens te verspillen. Net zoals je tijdens een opleiding soms geduld moet hebben om iets bij te leren en je in de cinema open moet stellen voor nieuwe perspectieven. Deze tentoonstelling moedigt haar publiek aan om deze leerrijke omgeving binnen te stappen en zich over te geven aan de frustraties die daarbij komen kijken.