De Nederlandse digitale kunstenaar Nemo Vos aka Tibor de Jong creëert virtual reality-ervaringen die nog het best te omschrijven zijn als droomvluchten voor volwassenen. Zijn kunst neemt de kijker mee op een betoverende reis, waarbij die altijd in het ongewisse blijft over wat er in de volgende ruimte te wachten staat. 8 Miljard Ikken, zijn nieuwste en prijzenwinnende kortfilm, reflecteert op hoe we onze menselijkheid trachten te behouden in een steeds meer virtuele wereld. Mysterieuze gidsen in rode motorpakken voeren de immersant langs een onzichtbaar pad door een ongrijpbaar digitaal universum. 

Vos ziet zichzelf als een moderne landschapsschilder maar vindt niet langer inspiratie in de natuur. In de plaats daarvan richt hij zich op de nieuwe werkelijkheid: het complexe grensgebied tussen het fysieke en het digitale. Juist die samensmelting vormt het centrale thema van Vos’ film. Virtual reality biedt hem het perfecte medium om deze tussenwereld zichtbaar te maken. In 8 Miljard Ikken wordt de kijker een observerende bezoeker, meegesleept in een immersieve reis door verschillende ruimtes: een industriële zeeboot, een eiland, een verlaten winkelcentrum, paleistuinen en een religieus heiligdom.

In eerste instantie lijken deze ruimtes herkenbaar, maar ze transformeren en vervreemden van de realiteit. Een verlaten winkelcentrum, bijvoorbeeld, is niet zomaar een desolate plek, maar een apocalyptische ruïne. De leegte en het verval maken het contrast met de oorspronkelijke functie van de ruimtes schrijnend. Waar ooit het streven naar materiële overvloed centraal stond, blijft nu alleen een uitgeholde, betekenisloze schil over. Terwijl high fashion modehuizen zoals Gucci en Christian Dior passeren, wordt de kijker in beeld tegelijkertijd gewaarschuwd: “Stop Ozempic right away if you get a lump or swelling in your neck, severe stomach pain or an allergic reaction. The most common side effects of Ozempic may include nausea, vomiting, diarrhea, stomach (abdominal) pain, and constipation.” Het is een sinistere herinnering aan onze obsessie met zelfverbetering en aan de schadelijke gevolgen van overconsumptie. 

Deze kritische reflectie trekt zich subtiel door naar andere ruimtes in de film. Het eiland, met zijn idyllische maar kunstmatig gecreëerde schoonheid, weerspiegelt hoe de natuur steeds meer wordt gemedieerd door technologie. 

8 Miljard Ikken onthult dus een gelaagde, symbolische wereld. De integratie van fysieke elementen in deze digitale context werkt vervreemdend. Beelden van kwetsbare, naakte roodharige mannetjes, dansende lichamen met dierenhoofden, en een tedere seksuele uitspatting tussen hoogbejaarde wezens die op het randje van de dood het uiterste van het leven vieren, vormen de bouwstenen van een verhaal dat reflecteert op thema’s als digitalisering, voyeurisme en menselijke kwetsbaarheid.

Dat voyeurisme speelt een centrale rol. VR plaatst de bezoeker in een unieke positie: fysiek aanwezig in een virtuele wereld, maar zonder daadwerkelijk te kunnen handelen. Vos benut deze spanning maximaal: “Je voelt je ook altijd een beetje een voyeur in die VR, omdat je alleen maar dingen moet bekijken.” Deze passieve rol wordt in de film niet alleen benadrukt, maar ook omgedraaid. Door middel van camera’s, starende ogen en personages die terugkijken, lijk je zelf bekeken te worden. Het hoogtepunt van deze dynamiek vindt plaats in een van de laatste scènes wanneer een groot feest vol beestachtige dansers uitmondt in een begrafenis en een kolossaal hoofd ons als kijker opeet. Plots staan we oog in oog met verschillende bijbelse figuren, klaar voor een Laatste Oordeel. “Het leek ons mooi dat je je niet alleen bekeken voelt door andere mensen, maar ook door iets moreels, zoals Maria en Jezus.”

Deze ervaring van bekeken worden roept een vraag op die steeds relevanter wordt in ons digitale tijdperk. In de wereld van sociale media, waarin iedereen elkaar kan volgen en monitoren, is ons bewustzijn verweven met big data. We reageren collectief op dezelfde berichten en video’s, waardoor we voortdurend zowel toeschouwer als object zijn van de blik van anderen. Of het nu gaat om het checken van Instagram, het volgen van je favoriete influencers of het bekijken van vlogs op TikTok: dagelijks worden we geconfronteerd met dezelfde dynamiek van voyeurisme. Net als in VR, waar de kijker gefixeerd is op beelden die hem omringen, zijn we ook in de digitale wereld passieve toeschouwers van een maatschappij die altijd in beweging is, maar die we niet altijd kunnen beïnvloeden. De grenzen tussen privé en publiek zijn vervaagd, en voyeurisme heeft een steeds meer genormaliseerde en gecommercialiseerde functie gekregen. In 8 Miljard Ikken wijst Vos ons niet alleen op deze passieve ervaring, maar confronteert hij ons met een fundamentele vraag: wie kijkt er eigenlijk naar ons, en wie observeren wij in deze digitale ruimte?

Vos verzet zich tegen de al te gestileerde benadering die kenmerkend is voor grootschalige VR-producties. In plaats van te streven naar perfectie of steriele werelden, kiest hij ervoor om digitale imperfecties te omarmen en de mogelijkheden  van het medium volledig te benutten.

De manier waarop Vos zijn 3D-objecten en personages in 8 Miljard Ikken vormgeeft, is een weerspiegeling van deze filosofie. In plaats van gestandaardiseerde, naadloos ingerichte werelden, combineert hij uiteenlopende stijlen die elkaar contrasteren: een lantaarnpaal die zo uit een PlayStation 1-game lijkt te komen naast een hyperrealistisch landschap of een glitchende motion capture-man. Door elk van deze elementen als afzonderlijke ‘noten’ te behandelen, creëert Vos een ervaring die uitdaagt om een grotere betekenis te zoeken in de samenstelling van deze ogenschijnlijk ongerelateerde onderdelen.

Dit geldt ook voor de naakte personages in de film. Ze dienen geen erotisch of esthetisch doel, maar benadrukken menselijke fragiliteit. De roodharige mannetjes, bewust zonder genitaliën ontworpen, stralen breekbaarheid en speelsheid uit. Vos verzet zich zo tegen de  “dichtgelikte esthetiek” die vaak geassocieerd wordt met grootschalige VR-ervaringen. “Het is zo’n breed open medium, waarom zouden we het dan allemaal dichtstrijken in een soort corporate jasje?” zegt Vos. 

De visuele stijl van 8 Miljard Ikken is overweldigend in de beste zin van het woord. Herhaling, overdaad en complexiteit voeren de boventoon, en de immersieve kracht van VR maakt het mogelijk om volledig op te gaan in deze chaotische fantasiewereld. De stroom van beelden en indrukken voelt bijna fysiek aan, alsof je erin ondergedompeld wordt zonder ontsnappingsroute. Het fascinerende aan deze ervaring is dat de beelden zich niet eenvoudig laten duiden. Ze ontrollen zich in een meeslepend ritme van absurdisme en symboliek, dat de kijker uitdaagt zelf betekenis te geven. Die betekenis ontstaat niet uit wat er letterlijk wordt getoond, maar uit wat we er zelf in leggen. Het is een uitnodiging, en misschien ook een uitdaging, om in de visuele chaos een eigen verhaal te vinden, iets dat onvermijdelijk veel zegt over onszelf.

8 Miljard Ikken functioneert daarbij als een spiegel die confronteert met de complexiteit van de menselijke beschaving en onze eigen plaats daarin. Door de symboliek van de klonen, dierlijke figuren en overweldigende visuele prikkels legt de film de spanning bloot tussen individualiteit en collectiviteit, en tussen menselijke rationaliteit en instincten. De ervaring roept vragen op als: Wie ben ik te midden van 8 miljard anderen? Hoe beïnvloedt onze digitale verbondenheid mijn gedrag en identiteit? Net zoals een spiegel biedt het werk geen eenduidig beeld, maar nodigt het de toeschouwer uit om zijn eigen betekenis te vinden aan de getoonde chaos en schoonheid.

Een ander essentieel element in de film is de muziek en het sounddesign van gerenommeerd muzikant Spinvis, oftewel Erik de Jong, de vader van Vos. De samenwerking tussen Vos en Spinvis is niet alleen artistiek, maar ook essentieel voor de filmbeleving. In VR is muziek niet slechts een achtergrond, maar een actieve kracht die de ervaring mee vormgeeft. Het effect is vergelijkbaar met wanneer je door een stad loopt met een koptelefoon op: de muziek lijkt de omgeving te beïnvloeden, alles wat je ziet past zich aan aan de klanken en ritmes. Zoals Vos zelf uitlegt: “De wereld die ik heb gecreëerd is nogal vreemd, gek en overweldigend. Maar Spinvis brengt daar een nuance in die we anders niet hadden gehad.” In een wereld die continu verandert en de kijker op elk moment dreigt te overweldigen, biedt de stem van Spinvis een welkome rust en een vast anker. Zijn muziek brengt nuance in de vreemde, overweldigende digitale wereld die Vos heeft gecreëerd, en versterkt de emotionele diepgang. Het is deze interactie tussen beeld en geluid die de film transformeert van een visuele ervaring naar een totaalbeleving, waarin verschillende kunstdisciplines naadloos samenkomen en elkaar versterken.

Vos is optimistisch over de mogelijkheden van VR, maar blijft realistisch over de beperkingen. Hij beschouwt het medium als iets voor de liefhebber, een persoonlijke en vaak eenzame ervaring. Toch ziet hij een toekomst waarin VR een nieuwe beeldtaal ontwikkelt, waarin het niet alleen een technologische innovatie is, maar ook een reflectie op ons bestaan en op onze relatie met de digitale wereld.

8 Miljard Ikken is vooral een spiegel die ons uitnodigt te reflecteren op wie we zijn in een wereld waar het fysieke en virtuele steeds meer met elkaar verweven raken. Tussen de acht miljard aardbewoners op deze planeet beschouwen we onszelf als uniek, maar is dat werkelijk het geval? Of is onze ervaring van uniekheid slechts een illusie in dat onbevattelijke aantal ‘ikken’?