Een eerste Antonioni

© Gente del Po (Michelangelo Antonioni, 1947)
© Gente del Po (Michelangelo Antonioni, 1947)
27.05.2020

Een eerste Antonioni

Alles wat ik na Gente del Po heb gemaakt, zowel goed als slecht, is hiermee begonnen, zei Italiaans grootmeester Michelangelo Antonioni ooit over zijn korte documentaire over het leven in de Povallei tijdens de jaren veertig.

Federico Fellini, Roberto Rossellini en Luchino Visconti zijn namen die voor eeuwig in het firmament van de Italiaanse cinema gegraveerd staan. Ook Michelangelo Antonioni (Blowup, La Notte, L'Avventura) hoort in dat rijtje van Italiaanse grootmeesters thuis. Met een carrière van wel zes decennia bleef hij tot op hoge leeftijd films maken in zijn zeer persoonlijke stijl. Hoewel hij met zijn films in de jaren vijftig het neorealisme (een filmstroning die wordt gekenmerkt door verhalen die zich afspelen onder de arme, werkende klasse, vaak gefilmd op locatie - nvdr) grotendeels links liet liggen, gaat zijn allereerste film gezapig met de algemene ideeën van die filmbeweging mee. Gente del Po uit 1947 is een neorealistische parel die het leven aan de oevers van de Povallei onverbloemd in kaart brengt.

In 1943 waren de opnames al achter de rug, maar de montage werd door de Tweede Wereldoorlog uitgesteld, waardoor Antonioni de documentaire pas vier jaar later uitbracht. Als een van de vroege neorealistische films – de film werd ongeveer op dezelfde plekken en in dezelfde periode gefilmd als Visconti’s Ossessione (1947) – zien we in Gente del Po de stokpaardjes van de stroming al aanwezig.

Antonioni filmt het leven van de authentieke, lokale Noord-Italiaanse bevolking zoals het zich zonder de aanwezigheid van een camera zou afspelen. Door de verbondenheid die hij creëert met de Po en haar oevers, wanen we ons zowaar ter plekke. We wandelen tussen de boten waarop vissers en hun families dag na dag zwoegen, langs de grond bewerkende boeren en voorbij de vrouwen die de kleren van hun familie wassen. Antonioni’s captaties vervoeren ons naar een pastorale Povallei en brengen de monotonie van deze microkosmos evocatief in beeld.

Af en toe herkennen we sporen van de grootmeester in wording. De lange, aarzelende shots waar Antonioni later voor bekend zou worden, verschijnen hier in prenatale fase. Boten, mensen, dorpen duiken op en verdwijnen weer, zonder dat de camera de behoefte toont om te volgen. Het leven zelf wordt beklemtoond, niet de individuele verhaallijnen. Van de ontberingen in de dorpen en de grieven van de plaatselijke bevolking wanneer hun huizen overstromen, krijgen we onvervalste beelden te zien. Ze treffen ons als het leed van gans Italië.

“Alles wat ik erna heb gemaakt, zowel goed als slecht, is hiermee begonnen, met deze film op de Po,” zei Antonioni ooit. Het idee om een documentaire over de Po commune te maken speelde al sinds 1939, toen hij er in het Italiaanse fascistische magazine Cinema een artikel over schreef. Acht jaar later volgde uiteindelijk de verwezenlijking van dit project. De afdruk van zijn 'auteurspen' (de idee binnen auteurtheorie dat de filmregisseur, als behoeder van alle artistieke keuzes die worden gemaakt, als belangrijkste auteur van een film wordt gezien - nvdr) is duidelijk zichtbaar: de meditatieve shots, het toonaangevende ritme van de rivier, de primerende kracht van het beeld. De spaarzame voice-over geeft ons weinig meer dan dat we op het scherm te zien krijgen, en veel verhaal is er niet. Maar dat is niet erg, Antonioni’s beeldvoering doet de rest.

Gente del Po is gratis online te bekijken via het YouTube-kanaal van The Criterion Collection.