De woestijnvlakten van Oman doen denken aan de Rode Planeet: een beetje Mars op Aarde. Maar waarom willen we ons zo graag vergelijken met een plek die we als soort nog nooit hebben bezocht? Buitenaards betekent vreemd, en vreemd betekent de Ander. Dat geldt ook voor onze perceptie van de woestijn: in Westerse ogen is het lange tijd het beeld geweest van het Midden-Oosten — de perfecte tabula rasa, wachtend op iemand die het zou “beschaven”. 

Mars, Oman van Vanessa del Campo volgt een team wetenschappers en aspirant-astronauten dat zich in Oman voorbereid op de verkenning van Mars. Del Campo’s observerende aanpak legt latente oriëntalistische spanningen bloot binnen het idee van de woestijn als een canvas waarop we onze ideeën zorgeloos kunnen projecteren. Twee Omaanse tienermeisjes die wetenschap studeren volgen de astronauten, en ook de bedoeïenen vertellen verhalen over de hemel en de woestijn. 

Olie en water hebben mee de geschiedenis van de woestijn bepaald; Del Campo onderstreept met discretie de economische en politieke nuances van de regio. Zonder al te veel woorden en te openlijk politiek te zijn, onthullen haar observaties veel subtekst. De woestijn mag voor zichzelf spreken in rustige, meditatieve shots die schilderachtig maar nooit exotiserend zijn, net door Del Campo’s kadrering die altijd terugkeert naar de lokale blik. De woestijnvlakte wordt niet behandeld als een plek van legende en avontuur maar geven het land kracht, en verheffen het van decor tot onderwerp.

“Ik dacht dat het dieven waren,” vertelt een lokale man over zijn verwarring toen hij de wetenschappers voor het eerst zag. Zo misplaatst zijn ze in de woestijn, prutsend, gravend en metend in hun glimmende pakken. Maar deze opmerking is ook onbedoeld ironisch. De training van de astronauten in de woestijn is een kleine simulacrum van een koloniaal gebaar, onschuldig en niet zo bedoeld in deze context, maar het doet wel denken aan de vele keren in de geschiedenis waarin blanken het op zich namen om technologie naar de woestijn te brengen. Is hun rollenspel niet een beetje gek? Del Campo zinspeelt hierop, maar benadrukt de oprechtheid van de astronauten door hen hun angsten en grote dromen over de ruimte te laten vertellen.

Mars, Oman wisselt sympathie voor de wetenschappers af met scènes die hun blind enthousiasme onderstrepen, wat leidt tot een koloniaal dilemma. Bij ontdekkingsreizen is er altijd een bewonderenswaardig verlangen naar vooruitgang, een dorst om te gaan daar waar nog niemand is geweest. De geschiedenis heeft ons echter geleerd dat dit een vat is voor corruptie en dat zo’n reizen veelal politiek gekleurd zijn. Dit contrast tussen onschuldige dromen en stompzinnige hebzucht sluimert doorheen de film. Daardoor stel je je vragen bij de precieze positie van de astronauten. Wat dachten de Grote Ontdekkingsreizigers toen ze vertrokken? Wisten ze wat er zou komen? Waar ligt de grens tussen een proto-kolonisator en een pionier van de wetenschap? Het is makkelijk om te zien hoe ruimteverkenning vaak koloniale terminologie gebruikt: Mars moet veroverd worden.

Ontdekkingen zijn echter niet alleen voorbehouden voor astronauten en liggen ook niet per definitie in het verlengde van kolonialisme. Del Campo richt haar camera vaker op het perspectief van de lokale bevolking dan dat van de astronauten en vermijdt zo stereotype beelden van het land. Mars, Oman benadrukt een aangeboren en universeel menselijk verlangen om nieuwe plaatsen op te zoeken en te dromen van wat er zich achter de horizon schuilhoudt.

Of misschien is verhuizen wel een vorm van overleven. Zo hopen de meisjes in het Westen te studeren en er betere kansen en dus toekomst te vinden. Voor de bedoeïenen is nomadisme net hun manier van leven. Voor de wetenschap zou de race naar Mars een broodnodige voorbereiding kunnen zijn voor het moment dat de mensheid er eindelijk in slaagt de planeet Aarde te vernietigen.

Maar ook vooruitgang is niet alleen iets voor wetenschappers; kennis is overal. De tienermeisjes zijn slimme studenten — ze hebben niet meer dan een iPad nodig om water in de woestijn te vinden. Er valt ook veel te leren van het perspectief van een woestijnbewoner op de hemel, ook al geeft hij toe dat hij niet naar school is geweest, in tegenstelling tot zijn kleinzoon. Del Campo werkt met delicate contrasten, confronteert verschillende benaderingen van de ruimte en het land, maar brengt dat alles in harmonie onder een gedeelde verwondering voor de hemel. Wat is er natuurlijker dan het staren naar de sterren?

“Er zijn meer sterren dan zandkorrels,” zegt de regisseur aan het begin van haar film, waarmee ze haar eigen fascinatie voor de ruimte onthult. De uitgestrektheid en schoonheid van het universum overtreffen misschien wel die van de woestijn. We dromen allemaal van het onbereikbare, er schuilt nu eenmaal troost in het dromen zelf.

Hoewel Mars, Oman in wezen een concrete en realistische film is, biedt het de mogelijkheid om af en toe mentaal te ontsnappen naar werelden die groter zijn dan de onze. Tegelijk viert het de schoonheid van onze planeet, waarbij de woestijn opnieuw wordt opgeëist als canvas voor de projectie van dromen in plaats van exotische misverstanden.